elastyczność powiązana z bezpieczeństwem zatrudnienia: trend, który rewolucjonizuje dzisiejszy rynek pracy

W ostatnich latach rynek pracy przechodzi duże zmiany. Coraz większe znaczenie zyskuje szeroko rozumiana elastyczność zatrudnienia, obejmująca m.in. pracę w różnych godzinach, indywidualny czas pracy, ruchome godziny rozpoczynania i kończenia pracy, pracę zdalną i pracę tymczasową. W wielu krajach elastyczność pracy nie idzie jednak często w parze z umowami, które zapewniają pracownikom poczucie bezpieczeństwa i stabilności zatrudnienia. W jaki sposób państwa i pracodawcy starają się zapewnić dziś pracownikom bezpieczeństwo zatrudnienia przy zachowaniu elastyczności? Dlaczego to tak ważna kwestia? 

elastyczność zatrudnienia – ważny trend dla pracowników i pracodawców

Elastyczność zatrudnienia to trend, który zyskuje na znaczeniu zarówno wśród pracowników, jak i pracodawców. Ta zmiana dotyczy zarówno pracowników administracyjno-biurowych, jak i fizycznych, w tym wymagających kwalifikacji technicznych. Źródeł tego trendu można upatrywać w kilku miejscach.

Jednym z nich jest pojawienie się na rynku pracy nowych generacji pracowników. Młode pokolenia zauważalnie bardziej niż poprzednie generacje cenią sobie większą równowagę pomiędzy życiem zawodowym a prywatnym, która oznacza często dostosowanie do ich potrzeb grafiku, godzin rozpoczęcia pracy czy miejsca jej wykonywania. Tę zmianę dobrze ilustrują wyniki badania Randstad Workmonitor Pulse Survey z drugiego kwartału 2023 roku, w którym prawie połowa wykwalifikowanych pracowników fizycznych (48%) i 54% pracowników umysłowych uważa elastyczność pracy za równie ważną albo ważniejszą, niż wynagrodzenie.

Drugim źródłem są zmiany technologiczne. W epoce postępującej cyfryzacji i dużej mobilności pracownicy cenią sobie możliwość pracy z różnych miejsc i w elastycznych godzinach. Takie rozwiązanie nie tylko zwiększa ich satysfakcję z pracy, ale również dobrze wpływa na zdrowie psychiczne i ogólne samopoczucie oraz pozwala na lepsze zarządzanie obowiązkami osobistymi i zawodowymi.

Kolejny ważny czynnik, który miał w ostatnich latach znaczący wpływ na wzrost znaczenia elastyczności, to pandemia COVID-19 oraz będące jej konsekwencją zmiany gospodarcze. W trakcie pandemii polscy pracodawcy i władze państwowe starały się wspólnie stworzyć takie warunki do utrzymania zatrudnienia, by pandemiczne tąpnięcie na rynku pracy nie odbiło się znacząco na konsumpcji i popycie na produkty i usługi. Proponowanie pracownikom większej elastyczności zatrudnienia stało się jednym ze sposobów adaptacji do tej zmiennej rzeczywistości.

W świecie, w którym zmiany technologiczne i rynkowe zachodzą dynamicznie, elastyczność zatrudnienia pozwala organizacjom szybciej na nie reagować. Pracodawcy mogą z jej pomocą łatwiej dostosowywać się do aktualnych potrzeb biznesowych, co jest szczególnie ważne w branżach o charakterze sezonowym i w firmach działających projektowo. W niepewnych, kryzysowych czasach elastyczność pozwala także zmniejszyć koszty utrzymania biur, ponieważ mniejsza liczba pracowników potrzebuje stałego dostępu do przestrzeni biurowej.

W długofalowej perspektywie elastyczność zatrudnienia może przyczynić się do stworzenia bardziej zrównoważonego środowiska pracy, w którym pracownicy czują się bardziej zmotywowani i zaangażowani. Dla pracodawców może to oznaczać wyższą produktywność, niższą rotację pracowników oraz poprawę wizerunku firmy na rynku.

I chociaż wzrost elastyczności pracy przynosi szereg korzyści, równocześnie tworzy nowe wyzwanie dla pracodawców i ustawodawców. By elastyczność mogła na stałe wpisać się w obraz współczesnego rynku pracy, trzeba dziś zadbać o jeszcze jeden istotny element: poczucie bezpieczeństwa zatrudnienia, opierające się na odpowiednim systemie  zabezpieczenia społecznego i ochronie pracowników. Warto także zadbać o wyrównywanie różnic między formami zatrudnienia. Dlaczego to ważne i w jaki sposób to zrobić?

dlaczego w obliczu wzrostu elastyczności pracy warto zwiększać poczucie stabilności bez względu na formę zatrudnienia?

Zwiększanie bezpieczeństwa zatrudnienia w obliczu jego rosnącej elastyczności jest niezbędne, by zapewnić pracownikom poczucie stabilności. Pracownicy, którzy czują się bezpieczni w swojej pracy, są bardziej skłonni do innowacji, podejmowania ryzyka, ale też rozwoju zawodowego, co jest bardzo pożądaną cechą w szybko zmieniającym się środowisku biznesowym, które w dodatku wymaga coraz to nowych kompetencji w organizacjach.

Wyrównywanie różnic między różnymi formami zatrudnienia jest ważne również dla osiągnięcia sprawiedliwości na rynku pracy. W tradycyjnych formach zatrudnienia, takich jak umowy o pracę na czas nieokreślony, pracownicy korzystają zwykle z szerokiego zakresu świadczeń i ochrony, w tym z ubezpieczenia zdrowotnego, urlopów i zabezpieczenia emerytalnego. Natomiast pracownicy na umowach tymczasowych, umowach B2B czy świadczący pracę na platformach online często są pozbawieni tych korzyści. To problem na dużą skalę. Jak czytamy w najnowszym raporcie Randstad „Godna praca dobrej jakości dla wszystkich” , obecnie tylko 47% pracowników na świecie jest objętych jakąkolwiek formą zabezpieczenia społecznego. Wyrównanie tych różnic, np. poprzez wprowadzenie systemu, który byłby niezależny od rodzaju umowy, zapewniłoby bardziej sprawiedliwe traktowanie pracowników.

Zwiększenie bezpieczeństwa zatrudnienia ma również znaczenie makroekonomiczne. Stabilność zatrudnienia przyczynia się do zwiększenia stabilności ekonomicznej społeczeństwa, ponieważ pracownicy znajdujący się w bezpiecznej sytuacji zatrudnienia są bardziej skłonni do wydawania pieniędzy i inwestowania, co w konsekwencji napędza popyt i tym samym przyczynia się do wzrostu gospodarczego. Co więcej, równość w traktowaniu różnych form zatrudnienia i zwiększenie ochrony socjalnej pracowników może pomóc w zmniejszeniu nierówności społecznych i ekonomicznych oraz w zlikwidowaniu szarej strefy na rynku pracy, dzięki czemu łatwiej jest budować ekonomiczny potencjał państwa i warunki dla rozwoju przedsiębiorczości.

Kolejną ważną kwestią jest perspektywa biznesowa. W obliczu obecnej sytuacji demograficznej – w tym postępującego w Polsce spadku liczby osób w wieku produkcyjnym – oferowanie pracownikom zatrudnienia, które jest oparte na stabilnym systemie zabezpieczenia społecznego niezależnie od rodzaju umowy, pozwala zbudować i utrzymać markę atrakcyjnego, odpowiedzialnego pracodawcy, który dba o swoich pracowników. A to pozwala łatwiej przyciągać do organizacji talenty o odpowiednich kwalifikacjach.

jakie zmiany związane z bezpieczeństwem zatrudnienia zachodzą w Polsce i Unii Europejskiej?

W reakcji na nasilenie się trendu elastyczności w zatrudnieniu, w Polsce i w Europie pojawiły się w ostatnim czasie liczne zmiany prawne i inicjatywy mające na celu zrównanie różnych form zatrudnienia i zwiększenie zakresu zabezpieczeń społecznych. Przyjrzyjmy się bliżej istotnym zmianom związanym z tym trendem - dotychczasowym i planowanym

oskładkowanie umów zlecenia

Od 2023 roku wszystkie osoby wykonujące w Polsce pracę na podstawie umowy zlecenia, umowy agencyjnej lub podobnej umowy o świadczenie usług (oprócz studentów i uczniów szkół średnich do 26 r. ż.) muszą obowiązkowo podlegać ubezpieczeniu emerytalnemu, rentowemu i wypadkowemu. W planach jest również  pełne oskładkowanie wszystkich umów zlecenia, bez względu na inny tytuł ubezpieczenia, czyli likwidacja tzw. zbiegów ubezpieczenia.

nowelizacja kodeksu pracy dotycząca umów na czas określony

Kodeks  ogranicza obecnie maksymalny czas trwania umów o pracę na czas określony do 33 miesięcy, przy czym możliwe jest zawarcie maksymalnie trzech takich umów między tymi samymi stronami. Ostatnia zmiana dotyczy obowiązku uzasadnienia wypowiedzenia umów o pracę także w przypadku umów na czas określony, a wyjątek stanowi tylko umowa na okres próbny i umowy o pracę tymczasową.

równe traktowanie pracowników tymczasowych

Zasada równego traktowania pracowników tymczasowych ma swoje umocowanie w unijnej Dyrektywie 2008/104/WE w sprawie pracy tymczasowej. Realizacja tej zasady w polskim porządku prawnym jest gwarantowana przez przepisy Ustawy z dnia 9 lipca 2003 r. o zatrudnianiu pracowników tymczasowych, a w szczególności art. 15 ust. 1 tej ustawy. Obowiązek równego traktowania odnosi się do pracowników tymczasowych skierowanych do wykonywania pracy na rzecz pracodawcy użytkownika oraz pracowników bezpośrednio zatrudnionych przez tego pracodawcę na takim samym lub podobnym stanowisku pracy i dotyczy dwóch obszarów: „warunków pracy” i „innych warunków zatrudnienia”.

planowane wdrożenie dyrektywy dotyczącej pracy platformowej

Praca platformowa to forma zatrudnienia, która zdobywa w ostatnich latach dużą popularność w Unii Europejskiej – wg danych Rady UE za pośrednictwem platform cyfrowych pracuje dziś ponad 28 mln osób. Na czym polega praca platformowa? W ramach tego rodzaju pracy organizacje lub osoby używają platformy internetowej, by dotrzeć do innych organizacji bądź osób w celu wykonania odpłatnie usług – np. dostaw, tłumaczeń czy przewozu osób.

Szacuje się, że nawet 5,5 mln osób pracujących za pośrednictwem platform jest dziś w niewłaściwy sposób sklasyfikowanych jako samozatrudnione – spełniają one wszystkie kryteria bycia pracownikami, a nimi nie są. W orzecznictwie sądów krajowych różnych państwo pojawiają się już pierwsze orzeczenia w tej sprawie, korzystne dla pracowników platform (np. wyrok brytyjskiego Sądu Najwyższego w sprawie Uber BV przeciwko Aslam i inni). Wątpliwości budzą także warunki zatrudnienia: brak wynagrodzenia w okresie choroby czy ograniczony dostęp do świadczeń socjalnych.

Właśnie dlatego Unia Europejska dąży dziś do uregulowania tej sytuacji. W tym celu Rada UE przyjęła w ostatnim czasie ogólne założenia, wprowadzające koncepcję domniemania stosunku pracy dla osób wykonujących pracę za pośrednictwem platform internetowych, jeśli relacja tych osób z platformą spełni określone kryteria. Rada potwierdziła, że w przypadkach, w których zastosowanie ma domniemanie prawne, zadaniem cyfrowych platform pracy będzie pokazanie, że nie istnieje stosunek pracy. Komisja Europejska przedstawiła propozycję dyrektywy mającej na celu poprawę warunków pracy pracowników platform, wyjaśnienie ich statusu zatrudnienia oraz ustanowienie pierwszych unijnych zasad dotyczących stosowania sztucznej inteligencji w miejscu pracy. Dyrektywa ta stanowi ważny krok w kierunku regulacji pracy na platformach cyfrowych, zwiększając poziom zabezpieczenia społecznego tej grupy pracowników.

oddolne inicjatywy pracodawców, liderów rynku HR i państw

Odpowiadając na potrzeby związane z elastycznością zatrudnienia i upowszechniania zabezpieczeń społecznych, niektóre europejskie firmy, liderzy rynku HR i rządy podejmują szereg własnych działań w tym kierunku. Ciekawym przykładem jest tu holenderska inicjatywa „prospect statement”, mająca na celu pomoc pracownikom zatrudnionym na podstawie elastycznych umów o pracę w uzyskaniu kredytu hipotecznego. Więcej informacji o tym inspirującym projekcie zawarliśmy w najnowszym raporcie Randstad „Godna praca dobrej jakości dla wszystkich”.