Badania psychologiczne – kto i kiedy powinien je wykonać?

Sprawność psychiczna i fizyczna pracownika jest kluczowa dla efektywności i bezpieczeństwa wykonywanej przez niego pracy. Dlatego w wielu zawodach pracodawcy wymagają od swoich pracowników lub kandydatów do pracy przejścia specjalistycznych badań psychologicznych. Mają one na celu ocenę predyspozycji psychicznych niezbędnych do wykonywania określonych obowiązków zawodowych. Sprawdź, kto musi przechodzić takie badania, jakie są ich rodzaje oraz na czym zazwyczaj polegają.

Kto musi wykonywać badania psychologiczne?

Obowiązek wykonania badań psychologicznych dotyczy przede wszystkim pracowników lub kandydatów do zawodów, które wymagają szczególnych cech psychicznych. Należą do nich m.in.:

• kierowcy samochodów służbowych, kurierzy, kierowcy autobusów, ciężarówek, taksówkarze oraz inni pracownicy branży transportowej;
• górnicy, operatorzy maszyn i urządzeń, osoby pracujące na wysokościach;
• instruktorzy nauki jazdy, detektywi, sędziowie, motorniczy tramwaju;
• pracownicy ochrony fizycznej, w tym osoby pracujące z bronią;
• piloci, skoczkowie spadochronowi, kontrolerzy ruchu lotniczego;
• osoby zatrudnione przy materiałach wybuchowych i pracach doświadczalnych z nowym uzbrojeniem;
• pracownicy zatrudnieni na wiaduktach, mostach, liniach wysokiego napięcia;
• policjanci, strażacy, komornicy sądowi, kuratorzy sądowi.

Warto wiedzieć: W pigułce o badaniach okresowych pracowników.

Rodzaje badań psychologicznych

Badania psychologiczne pracowników lub kandydatów do pracy mogą przybierać różne formy w zależności od specyfiki danego zawodu. Często są to badania psychotechniczne, które za pomocą testów i aparatów mierzą konkretne umiejętności, np. zdolności manualne, percepcję, czas reakcji, koncentrację. 

Badania psychologiczne do pracy mają najczęściej formę wywiadów i obserwacji, testów pisemnych, badań aparaturowych oraz bezpośrednich rozmów z psychologiem.

Wywiady i obserwacja

Psycholog przeprowadza z osobą badaną wywiad, w którym pyta m.in. o doświadczenie w wykonywaniu danej pracy, sytuację życiową oraz stan zdrowia. Dodatkowo obserwuje zachowanie i reakcje badanego w trakcie testów.

Testy pisemne

Badany musi rozwiązać w określonym czasie testy sprawdzające umiejętność pracy pod presją czasu, koncentrację uwagi, spostrzegawczość oraz procesy intelektualne. Przykładowe zadania to zaznaczanie na tablicy kolejnych liczb, uzupełnianie brakujących elementów wzoru według określonej zasady czy dopasowywanie kształtów.

Badania aparaturowe

Osoba badana wykonuje na specjalnych urządzeniach pomiarowych zadania sprawdzające jej koordynację wzrokowo-ruchową, czas reakcji, widzenie w ciemności. W niektórych zadaniach musi szybko i dokładnie naciskać przyciski pod zapalającymi się lampkami.

Rozmowa podsumowująca

Na koniec psycholog omawia z osobą badaną uzyskane wyniki i wydaje orzeczenie psychologiczne o jej zdolności do wykonywania danego zawodu.

Częstotliwość badań psychologicznych

Badania psychologiczne do pracy nie są ważne bezterminowo, podobnie jak obowiązująca do niedawna książeczka sanepidowska (obecnie orzeczenie lekarskie do celów sanitarno-epidemiologicznych). Częstotliwość przeprowadzania badań psychologicznych zależy od rodzaju wykonywanej pracy oraz wieku osoby badanej:

• w przypadku osób do 60. roku życia badania powtarza się co 5 lat;
• u osób powyżej 60. roku życia badania przeprowadza się co 30 miesięcy;

W przypadku kierowców zawodowych ważność badań psychologicznych wynosi od 1 do 5 lat, w zależności od wieku. Dla kierowców do 55. roku życia wynosi 5 lat, dla osób w wieku 55–65 lat – 2 lata, a powyżej 65 lat – tylko 1 rok.

Badania psychologiczne kierowców

Kierowcy to jedna z kluczowych grup zawodowych, które muszą przechodzić specjalistyczne badania psychologiczne. Obejmują one nie tylko kierowców zawodowych, lecz także osoby, które w ramach swoich obowiązków choćby okazjonalnie prowadzą samochód służbowy. W ich przypadku psycholog pyta również o stosunek do alkoholu (sprawdź, czy badanie alkomatem w pracy jest legalne).

Badania psychologiczne kierowców trwają zwykle około 1,5 godziny i składają się z następujących elementów:

1. Testy pisemne sprawdzające umiejętność pracy pod presją czasu, koncentrację uwagi, spostrzegawczość.
2. Badania aparaturowe oceniające koordynację wzrokowo-ruchową, czas reakcji, widzenie w ciemności i wrażliwość na olśnienie.
3. Rozmowa z psychologiem omawiająca wyniki badań.

Konsekwencje braku badań psychologicznych

Pracodawca, który dopuści pracownika do wykonywania obowiązków bez aktualnego orzeczenia lekarskiego, w tym aktualnych badań psychologicznych, naraża się na poważne konsekwencje. Grozi mu mandat w wysokości od 1000 do 30000 złotych.

Gdy w wyniku takiego naruszenia przepisów pracownik dozna ciężkiego uszczerbku na zdrowiu lub dojdzie do wypadku śmiertelnego, pracodawca może zostać pociągnięty do odpowiedzialności karnej. Grozi mu wówczas nawet do 3 lat pozbawienia wolności.

Pracownik, który odmawia poddania się testom, naraża się z kolei na kary porządkowe, a nawet zwolnienie dyscyplinarne.

Warto wiedzieć: Benefity w pracy – które z nich lubimy, a z których nigdy nie skorzystamy?

FAQ – najczęściej zadawane pytania

Czy można odwołać się od negatywnego orzeczenia? 

Pracownik ma 14 dni od dnia otrzymania orzeczenia na złożenie pisemnego odwołania za pośrednictwem przychodni, która je wydała. Odwołanie trafia wówczas do Wojewódzkiego Ośrodka Medycyny Pracy, gdzie osoba badana przechodzi ponowne badania psychologiczne.

Jeśli pracownik nie odwoła się od negatywnego orzeczenia, musi odczekać co najmniej rok i dopiero wtedy może ponownie przystąpić do badań.

Czy przy zmianie pracy muszę wykonywać ponowne badania psychologiczne?

W przypadku zmiany pracy na stanowisko wymagające tych samych predyspozycji psychicznych pracodawca może uznać aktualne orzeczenie psychologiczne pracownika.

Zdarza się jednak, że nowy pracodawca decyduje się na wysłanie go na dodatkowe badania.

Jakich pytań można spodziewać się na badaniach psychologicznych do pracy?

W czasie wywiadu psycholog pyta m.in. o cechy osobowości, umiejętność radzenia sobie w sytuacjach stresowych. Nie ma jednak uniwersalnych pytań, które pojawiają się na wszystkich badaniach psychologicznych do pracy.