Praca w branżach związanych z produkcją, przygotowywaniem i podawaniem żywności, leków oraz wody wymaga spełnienia określonych wymogów sanitarno-epidemiologicznych. Jednym z najważniejszych elementów jest posiadanie aktualnego orzeczenia lekarskiego, które potwierdza brak zakażeń chorobami przenoszonymi drogą pokarmową. Choć potocznie wciąż nazywa się je „książeczką sanepidowską”, orzeczenie to zastąpiło dawną książeczkę zdrowia. Sprawdź, jak wygląda cały proces uzyskania tego dokumentu i jakie koszty się z tym wiążą!
Czym jest orzeczenie lekarskie do celów sanitarno-epidemiologicznych?
Orzeczenie lekarskie do celów sanitarno-epidemiologicznych, często określane jako „książeczka sanepidowska”, to dokument potwierdzający, że dana osoba może wykonywać czynności związane z produkcją, przygotowywaniem lub podawaniem żywności, leków oraz wody. Jego celem jest zminimalizowanie ryzyka przeniesienia chorób zakaźnych na konsumentów lub pacjentów.
Obowiązek posiadania tego orzeczenia dotyczy przede wszystkim osób zatrudnionych w branży gastronomicznej, medycznej, kosmetycznej, a także opiekunów dzieci do 6. roku życia. Należą do nich m.in. kucharze, kelnerzy, piekarze, lekarze, pielęgniarki, przedszkolanki, opiekunki do dzieci oraz kosmetyczki i fryzjerzy. Orzeczenie muszą mieć również uczniowie i studenci podejmujący naukę w tych zawodach.
Posługiwanie się fałszywym orzeczeniem sanitarno-epidemiologicznym jest zabronione i grozi poważnymi konsekwencjami prawnymi, w tym karą grzywny lub nawet do 5 lat pozbawienia wolności.
Przeczytaj też: Jaka praca po szkole gastronomicznej?
Jak wygląda procedura uzyskania orzeczenia?
Uzyskanie orzeczenia lekarskiego do celów sanitarno-epidemiologicznych przebiega w kilku etapach i obejmuje: skierowanie na badanie, przeprowadzenie badań na nosicielstwo oraz odebranie wyników i wizytę u lekarza uprawnionego do wystawiania orzeczeń.
Skierowanie na badania
Pierwszym krokiem jest uzyskanie skierowania na badania od pracodawcy. Możesz je wystawić samodzielnie, jeśli prowadzisz własną działalność gospodarczą. Skierowanie powinno zawierać informacje o firmie, twoich danych osobowych, stanowisku pracy oraz powodzie skierowania.
Badania na nosicielstwo
Następnie udajesz się do stacji sanitarno-epidemiologicznej, gdzie musisz dostarczyć trzy próbki kału z trzech kolejnych dni. Celem tych badań jest wykrycie obecności bakterii, takich jak: pałeczki duru brzusznego, duru rzekomego, salmonelli czy shigelli.
Próbki trzeba pobrać samodzielnie, korzystając z pojemników i łopatek udostępnianych w stacji sanitarno-epidemiologicznej. Możesz też zdecydować się na zakup sterylnych wymazówek z podłożem transportowym. Aby pobrać próbkę, oddaj stolec na czystą powierzchnię, a następnie za pomocą patyczka pobierz porcję kału w takiej ilości, by grudka była widoczna, ale nie zajmowała całej powierzchni patyczka. Następnie włóż wymazówkę do probówki, szczelnie ją zamknij i opisz imieniem, nazwiskiem, datą oraz godziną pobrania. Do momentu przewiezienia do stacji sanitarno-epidemiologicznej próbki powinny być przechowywane w chłodnym miejscu.
Wszystkie trzy próbki możesz dostarczyć jednego dnia. Przykładowo, jeśli planujesz dostarczyć je do laboratorium w poniedziałek, musisz pobrać je w sobotę, niedzielę i poniedziałek rano. Ważne, aby od momentu pobrania pierwszej próbki do dostarczenia ich do wyznaczonego punktu nie minęło więcej niż 72 godziny.
Zobacz także: Laborant – czym się zajmuje? Ile zarabia?
Odebranie wyników i wizyta u lekarza
Po mniej więcej tygodniu możesz odebrać wyniki badań na nosicielstwo w stacji sanitarno-epidemiologicznej. Następnie udaj się do lekarza medycyny pracy, który na podstawie otrzymanych wyników wyda orzeczenie lekarskie do celów sanitarno-epidemiologicznych.
W przypadku wykrycia nieprawidłowości lekarz może skierować cię na dodatkowe badania lub wydać orzeczenie o czasowym albo trwałym przeciwwskazaniu do pracy w danej branży.
Jak wygląda orzeczenie lekarskie do celów sanitarno-epidemiologicznych?
Orzeczenie lekarskie do celów sanitarno-epidemiologicznych to oficjalny dokument medyczny potwierdzający, że dana osoba jest zdrowa i zdolna do wykonywania określonych prac, przy których istnieje ryzyko rozprzestrzeniania chorób zakaźnych. Wygląd takiego orzeczenia może nieznacznie różnić się w zależności od placówki medycznej, która je wystawia, jednak powinno zawierać następujące elementy:
- dane pacjenta – imię i nazwisko, data urodzenia, PESEL;
- dane lekarza – imię i nazwisko, specjalizacja, numer prawa wykonywania zawodu;
- data wydania orzeczenia – dokładna data, kiedy orzeczenie zostało wystawione;
- podstawa prawna – powołanie się na odpowiednie przepisy prawa (np. ustawę o zapobieganiu i zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi);
- wynik badania – jednoznaczna informacja o tym, czy dana osoba jest zdrowa i zdolna do wykonywania pracy, dla której orzeczenie jest wymagane;
- okres ważności – czas, przez jaki orzeczenie jest ważne;
- pieczęć i podpis lekarza – potwierdzenie autentyczności dokumentu;
- informacje dodatkowe – mogą być zawarte dodatkowe informacje, np. dotyczące przeprowadzonych badań, szczepień czy zaleceń lekarza.
Koszt uzyskania orzeczenia
Całkowity koszt uzyskania orzeczenia lekarskiego do celów sanitarno-epidemiologicznych to najczęściej wydatek rzędu 200–500 zł. Na tę kwotę składają się:
- badania na nosicielstwo w stacji sanitarno-epidemiologicznej;
- wizyta u lekarza medycyny pracy;
Teoretycznie to pracodawca powinien pokryć te koszty, jednak w praktyce często to pracownik musi samodzielnie sfinansować uzyskanie orzeczenia, szczególnie gdy chce je mieć przed rozpoczęciem pracy.
Ważność orzeczenia
Orzeczenie lekarskie do celów sanitarno-epidemiologicznych nie ma ściśle określonego terminu ważności. To lekarz medycyny pracy decyduje, na jak długo wystawia dany dokument, biorąc pod uwagę m.in. twoje wyniki badań i charakter przyszłej pracy.
Często orzeczenia wydawane są bezterminowo, co oznacza, że nie ma konieczności powtarzania całej procedury od początku (np. przy zmianie pracy). Jednak w niektórych sytuacjach lekarz może określić, że ważność dokumentu wygasa po roku, dwóch lub trzech latach. Przed upływem tego terminu należy poddać się ponownym badaniom i uzyskać nowe orzeczenie.
Orzeczenie wydane w Polsce nie jest ważne poza granicami kraju. W przypadku pracy za granicą może być konieczne wykonanie dodatkowych badań wymaganych przez dany kraj.
Dowiedz się również: Badanie alkomatem w pracy – czy jest dozwolone?
Orzeczenie dla obcokrajowców i nieletnich
Obcokrajowcy, którzy chcą pracować w Polsce w zawodach wymagających orzeczenia sanitarno-epidemiologicznego, muszą spełnić takie same wymogi jak obywatele polscy. Oprócz badań medycznych mają obowiązek przedstawić dokumenty potwierdzające tożsamość, zezwolenie na pracę (w przypadku osób spoza UE) oraz zaświadczenie o ukończeniu szkolenia higienicznego (jeśli jest wymagane).
Czy w 2024 roku nadal używa się określenia „książeczka sanepidowska”?
Choć formalnie od 2008 roku zamiast „książeczki sanepidowskiej” funkcjonuje orzeczenie lekarskie do celów sanitarno-epidemiologicznych, to potoczne określenie „książeczka sanepidowska” wciąż pozostaje w użyciu. Wynika to z faktu, że sama procedura uzyskania tego dokumentu nie uległa znaczącym zmianom.
Dlatego w wielu ogłoszeniach o pracę czy informacjach na ten temat nadal możesz spotkać się z określeniem „książeczka sanepidowska”, które jest powszechnie rozpoznawalne i zrozumiałe dla pracowników i pracodawców. Jednak należy pamiętać, że formalnie stanowi orzeczenie lekarskie, a nie tradycyjną książeczkę zdrowia.
FAQ – najczęściej zadawane pytania
Gdzie wykonać badanie i uzyskać orzeczenie?
Badanie można wykonać w przychodni zdrowia, u lekarza rodzinnego, lekarza medycyny pracy lub w Zakładach Medycyny Pracy, czyli specjalistycznych placówkach zajmujących się badaniami profilaktycznymi pracowników.
Dla jakich zawodów wymagane jest orzeczenie do celów sanitarno-epidemiologicznych?
Orzeczenie do celów sanitarno-epidemiologicznych powinni mieć przedstawiciele zawodów takich jak: kucharz, kelner, pracownik produkcji żywności, pielęgniarka, położna, personel medyczny, nauczyciel, opiekun w żłobku lub przedszkolu, fryzjer, kosmetyczka, manicurzystka, pracownik kontroli jakości, opiekun osób starszych czy pracownik domu dziecka.
Jak wygląda wizyta u lekarza w celu wydania orzeczenia do celów sanitarno-epidemiologicznych?
Lekarz przeprowadzi szczegółowy wywiad, podczas którego zapyta o twój stan zdrowia, przebyte choroby, przyjmowane leki, alergie oraz warunki pracy.
Zostaniesz poddany ogólnemu badaniu fizykalnemu, które w zależności od rodzaju wykonywanej pracy może obejmować: pomiar temperatury i ciśnienia tętniczego, osłuchanie serca i płuc, badanie jamy ustnej i gardła czy badanie palpacyjne brzucha.
W zależności od twojego stanu zdrowia i rodzaju wykonywanej pracy lekarz może zlecić dodatkowe badania, np. badania krwi, moczu, RTG klatki piersiowej lub inne badania specjalistyczne. Po otrzymaniu wyników badań i dokonaniu całościowej oceny twojego stanu zdrowia lekarz wyda orzeczenie lekarskie do celów sanitarno-epidemiologicznych. Zawiera ono informacje o twoim stanie zdrowia i wynikach badań oraz ocenę przydatności do wykonywania określonej pracy. Jeśli lekarz uzna, że w twoim przypadku dodatkowe badania nie są konieczne, orzeczenie możesz otrzymać na tej samej wizycie.
Jakie są konsekwencje braku orzeczenia do celów sanitarno-epidemiologicznych?
Dla kandydata może to oznaczać odmowę zatrudnienia, a dla pracownika utratę zatrudnienia bądź ograniczenie w wykonywaniu obowiązków. Pracodawca, który zatrudnia osoby bez orzeczenia do celów sanitarno-epidemiologicznych w zawodach, które go wymagają, naraża się na karę finansową, zawieszenie działalności i utratę reputacji.
