Za nadgodziny w pracy uznaje się każdą godzinę przepracowaną ponad ustaloną normę czasu pracy (czyli 8 godzin na dobę i 40 godzin w pięciotygodniowym tygodniu pracy). Reguły te mogą być zmienione w przypadku równoważnego systemu pracy – wówczas dobowa norma może zostać przedłużona do 12 godzin. W relacji równoważny czas pracy a nadgodziny, za godziny nadliczbowe uznaje się więc każdą kolejną godzinę przepracowaną powyżej liczby godzin zaplanowanych na dany dzień pracy. Jak kształtuje się płaca za ten czas?
Kogo dotyczą nadgodziny w pracy?
Przepisy związane z nadgodzinami w pracy dotyczą jedynie osób zatrudnionych na podstawie umowy o pracę. Jeśli chodzi o umowy cywilnoprawne, kwestie te nie są regulowane. Oznacza to, że w takim przypadku nie można liczyć chociażby na dni wolne od pracy czy finansowy dodatek za nadgodziny.
Czy nadgodziny są obowiązkowe?
Obowiązkowe nadgodziny występują tylko w ściśle określonych przypadkach, a więc gdy:
- po stronie pracodawcy zaistniały pewne szczególne potrzeby, w związku z którymi konieczne jest wydłużenie pracy,
- pojawiła się konieczność przeprowadzenia akcji ratowniczej, której celem jest ochrona zdrowia, życia, środowiska lub mienia,
- wystąpiła awaria, którą należy niezwłocznie usunąć.
Należy również pamiętać, że nadgodziny w tygodniu, a także w weekendy i święta nie powinny przekroczyć łącznie 150 godzin w skali roku. Możliwe jest jednak podwyższenie tego limitu poprzez regulacje wewnątrzzakładowe. Wówczas nadgodziny nie mogą przekroczyć 416 godzin rocznie.
Warto również wiedzieć, że pracodawca nie może wymagać nadgodzin od kobiet w ciąży, pracowników niepełnoletnich, osób niepełnosprawnych, a także zatrudnionych, pod których opieką pozostają dzieci do lat 4.
Osobom, które pełnią swoje obowiązki na podstawie umowy o pracę i zobowiązane są do pracy w godzinach nadliczbowych, przysługuje oczywiście wynagrodzenie za nadgodziny. Kwestie dotyczące tego, jak rozliczać nadgodziny są ściśle określone przez prawo.
Jak liczyć nadgodziny?
Jak wyliczać nadgodziny i przysługującą za nie płacę? W tym przypadku wystarczy znać odpowiednie wskaźniki procentowe. Stawka za nadgodziny składa się bowiem z normalnego wynagrodzenia oraz specjalnej kwoty dodatkowej. W zależności od konkretnej sytuacji, dodatek za nadgodziny to 50% lub 100% wynagrodzenia.
100% normalnego wynagrodzenia przysługuje za:
- nadgodziny w niedzielę i święta, które nie stanowią dni pracy pracownika,
- nadgodziny nocne,
- racę w dni, które ustalone zostały jako wolne w zamian za pełnienie obowiązków służbowych w niedzielę i święto.
Dodatek do płacy za nadgodziny w wysokości 50% dotyczy wszystkich pozostałych przypadków.
Wolne za nadgodziny
Dodatkowa wypłata za nadgodziny to tylko jeden z rodzajów rekompensaty. Innym wyjściem jest zaproponowanie czasu wolnego. Jak kształtuje się jego wymiar?
- 1 godzina czasu wolnego za 1 nadgodzinę, gdy z taką propozycją wychodzi pracownik,
- 1,5 godziny czasu wolnego za 1 nadgodzinę, gdy propozycję składa pracodawca.
W przypadku godzin wolnych za nadgodziny oprócz nich przysługuje także normalne wynagrodzenie (jednak już bez dodatku).
Nadgodziny w sobotę
W przypadku nadgodzin w sobotę rekompensatą jest cały dzień wolny (bez względu na rzeczywistą ilość przepracowanych godzin). Należy odebrać go do końca okresu rozliczeniowego. Co do zasady, nie przyznaje się dodatkowego wynagrodzenia za nadgodziny w sobotę. Możliwe jest to jedynie w szczególnych sytuacjach, np. gdy pracodawca nie jest w stanie udzielić pracownikowi dnia wolnego.
Jak są płatne nadgodziny w nocy?
Za nadgodziny nocne przysługuje jeszcze jeden dodatek, którego wysokość to minimum 20% stawki godzinowej, obliczanej na podstawie wynagrodzenia minimalnego, które obowiązuje w danym roku. Za porę nocną uważa się 8 godzin przypadających między 21.00 a 07.00.