Podstawowe formy zatrudnienia pracowników to umowa o pracę i umowy cywilnoprawne. Dopiero od początku XXI wieku w Polsce zaczęły rozwijać się nietypowe formy zatrudnienia, powiązane głównie z elastycznym czasem pracy, telepracą, samozatrudnieniem i tak zwanym flextime, czyli ruchomym czasem pracy. Pojęcie elastyczności w odniesieniu do rynku pracy definiowane jest jako umiejętność dostosowania się do zmiennych warunków otoczenia.
Tradycyjne i nietypowe formy zatrudnienia w Polsce
Przed okresem transformacji w Polsce większość pracowników zatrudnionych była na podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony, w pełnym wymiarze godzinowym. Od lat 90. XX wieku zaczęła zwiększać się liczba osób, które były zainteresowane nietypowymi formami zatrudnienia na rynku pracy. Część pracowników wolała zatrudnienie na pół etatu lub skrócony tydzień pracy ze względów rodzinnych lub osobistych. Wraz z pojawieniem się Internetu na skalę masową oraz rozwojem szybkiej komunikacji, do Polski wkroczyły alternatywne formy zatrudnienia, takie jak:
- telepraca,
- praca w niepełnym wymiarze czasu lub job sharing, polegający na dzieleniu jednego etatu przez dwóch pracowników,
- niepracownicze formy zatrudnienia, czyli umowy cywilnoprawne,
- ruchomy czas pracy,
- samozatrudnienie i umowy business to business,
- praca zadaniowa,
- bycie wolnym strzelcem, czyli tzw. freelancing.
Jako elastyczne można uznać także umowy o pracę na czas określony, które wiążą się z pracą na niepełny etat. Elastyczne formy zatrudnienia pozwalają przede wszystkim na dostosowanie zadań i typu pracy do indywidualnych predyspozycji oraz potrzeb pracownika.
Czym są elastyczne formy zatrudnienia?
Elastyczne formy zatrudnienia mogą być zdefiniowane jako nowoczesny sposób wykonywania obowiązków pracowniczych, który różni się znacząco od form tradycyjnych (czyli umowy o pracę). Można wyróżnić następujące cechy elastycznej formy zatrudnienia i organizacji czasu pracy:
- elastyczność miejsca pracy (można pracować w domu, w podróży, w kawiarni),
- ruchomy czas pracy,
- z reguły konieczność korzystania z urządzeń mobilnych i telekomunikacyjnych, Internetu, laptopa,
- różne formy zatrudnienia, na przykład umowa o dzieło, samozatrudnienie, kontrakt.
Można wyróżnić różne formy elastyczności, tj. elastyczność ilościową (fluktuacja i rotacje pracowników), czasową (nadgodziny, skrócenie czasu pracy), płacową (zmienne płace ze względu na dochody firmy, wydajność pracowników) oraz elastyczność lokalizacyjną (czyli zmiany miejsca pracy: praca w podróży, w domu, czyli telepraca mobilna).
Elastyczne formy zatrudnienia: wady i zalety
Elastyczne i nietypowe formy zatrudnienia mają sporo zalet. Przede wszystkim pozwalają na podjęcie pracy tym osobom, które nie są aktywne zawodowo z powodu braku czasu (na przykład studiują lub opiekują się dziećmi). Wtedy rozwiązaniem może być zatrudnienie na niepełny etat, telepraca lub bycie wolnym strzelcem. Tradycyjne pracownicze formy zatrudnienia nie zawsze pozwalają na godzenie pracy zawodowej i życia rodzinnego, natomiast formy elastyczne są dobrym rozwiązaniem dla osób wchodzących na rynek pracy po urlopie macierzyńskim czy wychowawczym. Z drugiej strony alternatywne formy zatrudnienia związane są z mniejszym bezpieczeństwem zawodowym i powodują, że pracownicy mogą mieć problem z uzyskaniem kredytu hipotecznego.