Dane Głównego Urzędu Statystycznego (GUS) jednoznacznie wskazują, że liczba rozwodów w Polsce rośnie – w 2020 r. wynosiła niewiele ponad 51 tys., a w 2022 r. przekroczyła granicę 60 tys. Podczas wielu z tych spraw konieczne jest ustalenie formy opieki nad dzieckiem/dziećmi. Niektóre rozwiedzione pary decydują się na opiekę naprzemienną. Sprawdź, na czym to polega, jak ją zorganizować i czy rozwiązanie to jest korzystne dla dziecka.
Co to znaczy opieka naprzemienna?
Gdy małżeństwo rozpada się, jedną z najważniejszych kwestii jest ustalenie najlepszej formy opieki nad wspólnym dzieckiem lub dziećmi. Sąd może przyznać opiekę nad dziećmi jednemu z rodziców – zazwyczaj jest to matka, jednak w wielu sytuacjach organy sprawiedliwości decydują, że głównym opiekunem dzieci pozostanie ojciec – lub ustalić opiekę naprzemienną. Polega ona na tym, że matka i ojciec na przemian – w ustalonych wcześniej okresach – opiekują się dzieckiem. W praktyce może wyglądać to tak, że dziecko przez 2 tygodnie przebywa w domu matki, a przez kolejne 2 pozostaje pod opieką ojca.
O opiece naprzemiennej można przeczytać w Ustawie o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci lub Ustawie o świadczeniach rodzinnych, jednak przepisy polskiego prawa nie definiują pojęcia opieki naprzemiennej. Taki model może zostać ustalony na podstawie porozumienia rodziców lub orzeczony przez sąd w trakcie rozprawy rozwodowej.
Opieka naprzemienna to rozwiązanie wymagające pod względem logistycznym, które pociąga za sobą szereg różnych konsekwencji, również finansowych. Na mocy orzeczenia sądu ex-małżonkowie będą dzielić między sobą kwotę świadczenia rodzicielskiego i 2 dni opieki nad dzieckiem.
Kiedy sąd daje opiekę naprzemienną?
Sąd ustala naprzemienną opiekę nad dzieckiem po dokładnym przeanalizowaniu konkretnego przypadku. Czynnikiem decydującym jest tutaj dobro dziecka, które organy państwowe starają się określić w sposób możliwie najbardziej obiektywny. Przy podejmowaniu decyzji bierze się pod uwagę różne przesłanki, m.in.:
- dotychczasową formę sprawowania opieki nad dzieckiem – za opieką naprzemienną będzie przemawiał fakt, że przed rozwodem matka i ojciec angażowali się w wychowanie dzieci w równym stopniu i oboje mają z nimi bardzo dobry kontakt;
- wolę małoletniego – przed przyznaniem opieki naprzemiennej sąd będzie chciał poznać zdanie dziecka, o ile nie jest ono zbyt małe, aby je wyrazić. Psycholog pomaga ocenić rozwój umysłowy i stopień dojrzałości małoletnich, który pozwala lub nie pozwala na uwzględnienie ich życzeń w tym zakresie;
- przewidywany wpływ, jaki może mieć na dzieci taka forma opieki – nie da się dokładnie przewidzieć, jak dziecko będzie się czuło w nowym modelu rodziny. Niemniej jednak można przypuszczać, że zbyt duża odległość jednego z domów od szkoły utrudni mu codzienne funkcjonowanie;
- sytuację materialną rodziców dzieci – w przypadku opieki naprzemiennej każdy rodzic musi zapewnić dziecku odpowiednie warunki mieszkaniowe. Najlepiej, jeśli są one porównywalne np. dziecko ma własny pokój u każdego z rodziców;
- kwalifikacje rodzicielskie obojga rodziców – sąd nie przyzna opieki naprzemiennej, jeśli któreś z rodziców ewidentnie nie radzi sobie z wychowywaniem dziecka, np. zaniedbywał je lub źle traktował w czasie trwania małżeństwa.
Opiekę naprzemienną przyznaje się wtedy, gdy rodzice – mimo rozstania – utrzymują poprawne relacje i nie występuje między nimi żaden poważny konflikt. Ważnym argumentem jest odległość między dwoma domami – nie można dopuścić do sytuacji, że dziecko będzie mieszkać w dwóch, znacznie oddalonych od siebie miastach i opuszczać zajęcia w szkole.
Opieka naprzemienna a alimenty
Ustalenie alimentów w opiece naprzemiennej jest możliwe, ale nie jest konieczne. Jeśli rodzice opiekują się dzieckiem na zmianę, oboje ponoszą koszty jego utrzymania. Po połowie finansują edukację, zajęcia dodatkowe, wyjazdy kolonijne czy prywatną opiekę zdrowotną. Gdy byli małżonkowie zawierają porozumienie rodzicielskie, zazwyczaj nie precyzują nawet wysokości indywidualnego wkładu finansowego, ale określają, że każde z nich ponosi koszty utrzymania dziecka po połowie.
Zasądzenie alimentów może okazać się jednak konieczne w sytuacji, gdy jedno z rodziców znajduje się w gorszej sytuacji materialnej. Aby wyrównać dysproporcję zarobków i utrzymać jednakowy poziom życia dziecka w obu domach, sąd może przyznać alimenty mniej zamożnemu rodzicowi. Ich kwota zależy od indywidualnych czynników, takich jak wysokość dochodów obojga małżonków czy potrzeby dziecka.
Czy opieka naprzemienna jest korzystna dla dziecka?
Przy ustaleniu opieki naprzemiennej sąd kieruje się przede wszystkim dobrem dziecka. Rozwiązanie to ma zarówno zalety, jak i wady. Taki model rodziny umożliwia indywidualny kontakt i pogłębianie więzi z każdym z rodziców i daje dziecku swobodny dostęp do rodziny ojca i matki. Młodsze dzieci mogą jednak odczuwać brak stabilizacji, a konieczność cotygodniowych przeprowadzek może okazać się męcząca. Grupa rówieśnicza nie zawsze potrafi odpowiednio zareagować na tak specyficzną sytuację, więc wiele dzieci cierpi z powodu złośliwych komentarzy, a nawet odrzucenia.
Jak zorganizować opiekę naprzemienną?
Opieka naprzemienna to także spore wyzwanie logistyczne dla rodziców. W każdym domu dziecko powinno mieć swoją przestrzeń do mieszkania i zabawy, na ubrania, zabawki i inne rzeczy osobiste. Nie można dopuścić do sytuacji, aby dziecko podróżowało z walizką między dwoma domami – każdy z domów ma być dla niego bezpieczną przestrzenią, w której znajduje się to, co potrzebne.
Rodzic, który aktualnie sprawuje opiekę nad dzieckiem, musi zapewnić mu dostęp do edukacji i zajęć dodatkowych. Jego zadaniem jest odbieranie ze szkoły/przedszkola i zapewnienie opieki w trakcie wykonywania ważnych obowiązków służbowych. Matka lub ojciec ma prawo do urlopu opiekuńczego, jeśli dziecko zachoruje w trakcie pobytu w jego domu.
Dowiedz się również, jaka jest różnica między urlopem tacierzyńskim a ojcowskim.
FAQ – najczęściej zadawane pytania
Kto może wziąć L4 na dziecko w opiece naprzemiennej?
Rodzic, u którego aktualnie przebywa dziecko, może otrzymać L4 na dziecko w przypadku choroby podopiecznego. Do obowiązków rodzica w opiece naprzemiennej należy również zapewnienie opieki w czasie choroby.
Komu należy się świadczenie 800+ w opiece naprzemiennej?
Gdy rodzice opiekują się dzieckiem naprzemiennie, każde z nich otrzymuje połowę świadczenia wychowawczego, czyli 400 zł.
Opieka naprzemienna – od jakiego wieku?
Polskie prawo nie reguluje minimalnego wieku dziecka, w którym dopuszczalna jest forma opieki naprzemiennej. W tej sytuacji sąd kieruje się dobrem dziecka i raczej nie zdarza się, aby niemowlę miało dwa domy, ponieważ w rozwoju najmłodszych dzieci najważniejszą rolę odgrywa poczucie bezpieczeństwa.
Czy w przyznaniu opieki naprzemiennej sąd bierze pod uwagę opinię psychologa?
Przyznając prawo do opieki naprzemiennej sąd dąży do najbardziej rzetelnej oceny sytuacji dziecka. Może więc poprosić o opinię psychologa na temat rozwoju dziecka i więzi, jakie łączą je z obojgiem rodziców.
