Urlop macierzyński to jedno z kluczowych uprawnień przysługujących każdej pracującej kobiecie, która spodziewa się dziecka. Niezależnie od formy zatrudnienia urlop ten gwarantuje niezbędne wsparcie w okresie ciąży i porodu oraz w pierwszych tygodniach życia dziecka. Choć jego wymiar i szczegóły różnią się w zależności od indywidualnej sytuacji, znajomość podstawowych zasad może znacznie ułatwić ten wyjątkowy czas. Sprawdź, co warto wiedzieć na temat urlopu macierzyńskiego!
Czym jest urlop macierzyński?
Urlop macierzyński to obowiązkowe zwolnienie od pracy, które przysługuje każdej kobiecie w związku z urodzeniem dziecka. Celem tego uprawnienia jest zapewnienie pracownicy niezbędnego czasu na regenerację sił po porodzie oraz umożliwienie jej poświęcenia się opiece nad noworodkiem w pierwszych tygodniach jego życia.
Urlop macierzyński to uprawnienie pracownicze uregulowane w dziale VIII Kodeksu pracy, w artykułach od 180 do 182a.
Co ważne, urlop macierzyński nie wymaga składania wniosku – przysługuje on z mocy prawa. Aby go uzyskać, wystarczy poinformować pracodawcę o dacie porodu, najczęściej poprzez przedstawienie zaświadczenia ze szpitala. Warto jednak pamiętać, że pracownica ma również prawo do rozpoczęcia urlopu jeszcze przed planowanym terminem porodu, w wymiarze do 6 tygodni.
Urlop macierzyński a forma umowy
Urlop macierzyński przysługuje świeżo upieczonym mamom zatrudnionym na podstawie umowy o pracę (umowy na czas nieokreślony lub nieokreślony). Niestety uprawnienie to nie przysługuje osobom na umowie-zleceniu, gdyż to umowa cywilnoprawna. Podobnie jest w przypadku umowy o dzieło, w ramach której nie przyznaje się urlopów. W obu przypadkach może jednak przysługiwać zasiłek macierzyński, który jest wypłacany przez ZUS.
Wymiar urlopu macierzyńskiego
Długość urlopu macierzyńskiego uzależniona jest od liczby dzieci urodzonych podczas jednego porodu:
- 20 tygodni – w przypadku urodzenia jednego dziecka;
- 31 tygodni – w przypadku urodzenia dwójki dzieci;
- 33 tygodnie – w przypadku urodzenia trójki dzieci;
- 35 tygodni – w przypadku urodzenia czwórki dzieci;
- 37 tygodni – w przypadku urodzenia pięciorga lub większej liczby dzieci.
Po wykorzystaniu co najmniej 14 tygodni urlopu macierzyńskiego pracownica ma prawo zrezygnować z pozostałej części tego uprawnienia i wcześniej wrócić do pracy. Może to uczynić pod warunkiem, że pozostałą część urlopu wykorzysta ojciec dziecka lub inny członek najbliższej rodziny.
Zobacz także: Umowa na czas określony a ciąża – o czym warto wiedzieć?
Urlop macierzyński w szczególnych sytuacjach
Kodeks pracy przewiduje również specjalne rozwiązania w przypadku wystąpienia określonych okoliczności:
- Hospitalizacja dziecka lub matki – jeśli dziecko wymaga opieki szpitalnej, a pracownica wykorzystała już 8 tygodni urlopu macierzyńskiego, może przerwać korzystanie z tego uprawnienia. Pozostałą część urlopu będzie mogła wykorzystać po wypisaniu dziecka ze szpitala. Analogicznie będzie w sytuacji hospitalizacji samej pracownicy po porodzie.
- Śmierć dziecka – w przypadku urodzenia martwego dziecka lub zgonu noworodka przed ukończeniem 8 tygodnia życia pracownicy przysługuje 8-tygodniowy urlop macierzyński, nie krótszy jednak niż 7 dni od dnia zgonu dziecka.
- Śmierć matki – gdy matka dziecka umrze w trakcie korzystania z urlopu macierzyńskiego lub pobierania zasiłku macierzyńskiego, prawo do pozostałej części tego uprawnienia przechodzi na ojca dziecka lub innego członka najbliższej rodziny.
Szczególna ochrona pracowników korzystających z urlopu macierzyńskiego
W okresie ciąży i urlopu macierzyńskiego oraz 14 dni przed i po nim kobieta nie musi obawiać się utraty pracy, ponieważ pracodawca nie może:
- prowadzić przygotowań do wypowiedzenia lub rozwiązania umowy o pracę, chyba że zachodzą przyczyny uzasadniające rozwiązanie umowy bez wypowiedzenia z winy pracownika;
- wypowiedzieć lub rozwiązać umowy o pracę, chyba że zachodzą wyżej wymienione przyczyny i pracodawca uzyskał zgodę zakładowej organizacji związkowej.
Ponadto, w przypadku rozwiązania umowy o pracę w okresie ciąży lub urlopu macierzyńskiego z powodu ogłoszenia upadłości czy likwidacji pracodawcy pracodawca jest zobowiązany uzgodnić z reprezentującą pracownika organizacją związkową termin rozwiązania umowy.
Po powrocie pracownicy z urlopu macierzyńskiego pracodawca ma obowiązek dopuścić ją do pracy na dotychczasowym stanowisku, a jeśli to niemożliwe – na stanowisku równorzędnym, na warunkach nie mniej korzystnych. Każda mama po urlopie macierzyńskim ma możliwość dalszego samodoskonalenia.
Ile wynosi zasiłek macierzyński?
Za okres korzystania z urlopu macierzyńskiego pracownica otrzymuje zasiłek macierzyński, którego wysokość to 100% podstawy wymiaru.
Istnieje jednak możliwość, by pracownica złożyła wniosek o obniżenie zasiłku macierzyńskiego do 81,5% podstawy wymiaru. Warunkiem jest, aby wniosek został złożony w ciągu 21 dni od daty porodu. W efekcie taka sama stawka będzie obowiązywać również w trakcie późniejszego urlopu rodzicielskiego.
Jeśli pracownica nie złoży takiego wniosku, zasiłek macierzyński za okres urlopu macierzyńskiego będzie wypłacany w pełnej wysokości 100% podstawy wymiaru, natomiast kwota za urlop rodzicielski obniży się do 70%. Dlatego osoby, które planują urlop rodzicielski zaraz po urlopie macierzyńskim, często decydują się na wyrównanie podstawy wymiaru do 81,5%.
Urlop macierzyński a urlop rodzicielski
Bezpośrednio po wykorzystaniu urlopu macierzyńskiego, pracownik (zarówno matka, jak i ojciec dziecka) ma prawo do urlopu rodzicielskiego. Jego długość zależy od liczby dzieci urodzonych podczas jednego porodu:
- 32 tygodnie – w przypadku urodzenia jednego dziecka;
- 34 tygodnie – w przypadku urodzenia większej liczby dzieci.
Urlop rodzicielski może zostać wykorzystany jednorazowo lub podzielony na maksymalnie 4 części, przypadające bezpośrednio jedna po drugiej. Musi też się on zakończyć przed końcem roku kalendarzowego, w którym dziecko kończy 6 lat.
Warto podkreślić, że 9 tygodni z puli urlopu rodzicielskiego jest zarezerwowane wyłącznie dla drugiego z rodziców. Oznacza to, że każdy z opiekunów ma zagwarantowane co najmniej 9 tygodni tego uprawnienia.
Łączenie urlopu macierzyńskiego z pracą
Co do zasady przepisy zakazują wykonywania pracy w trakcie korzystania z urlopu macierzyńskiego. Wyjątkiem jest sytuacja, gdy pracownica prowadzi własną działalność gospodarczą – wówczas może ona kontynuować prowadzenie firmy, opłacając jedynie składkę zdrowotną.
Jeśli pracownica chciałaby w trakcie urlopu macierzyńskiego podjąć pracę u innego pracodawcy, teoretycznie nie ma przeszkód prawnych, by to zrobić. Nowy pracodawca będzie wówczas zobowiązany do odprowadzania za nią wszystkich składek.
Urlop macierzyński a urlop wychowawczy
Po wykorzystaniu urlopu macierzyńskiego i rodzicielskiego pracownik ma prawo do skorzystania z urlopu wychowawczego. Może trwać nawet do 36 miesięcy i być wykorzystywany w maksymalnie 5 częściach.
Warto podkreślić, że w trakcie urlopu wychowawczego nie przysługuje zasiłek macierzyński. Jednak w tym czasie państwo opłaca za pracownika składki emerytalno-rentowe oraz zdrowotne.
Przeczytaj również: Umowa na zastępstwo a ciąża – co warto wiedzieć?
FAQ – najczęściej zadawane pytania
Komu przysługuje urlop macierzyński?
Prawo do urlopu macierzyńskiego przysługuje każdej kobiecie, która zatrudniona jest na umowę o pracę, a jej pracodawca opłacał składki zdrowotne do ZUS. Prawo to nie zależy od wymiaru etatu ani stażu pracy. Urlop macierzyński przysługuje także kobietom, które prowadzą działalność gospodarczą. Co ważne, urlop macierzyński jest także prawem kobiet, które adoptowały dziecko. Od 2016 roku w Polsce wszystkim kobietom, które nie są zatrudnione na podstawie umowy o pracę, przysługuje zasiłek macierzyński, którego kwota ustalona została na 1000 złotych. Zasiłek ten wypłacany jest przez 12 miesięcy od urodzenia dziecka. Oznacza to, że osoby zatrudnione na podstawie umów cywilnoprawnych nie otrzymują wynagrodzenia za urlop macierzyński, ale mają prawo do zasiłku macierzyńskiego.
Kiedy należy złożyć wniosek o urlop macierzyński?
W sytuacji, w której kobieta chce cały wymiar urlopu macierzyńskiego po porodzie, nie musi składać specjalnego wniosku do pracodawcy, ponieważ firma otrzyma dokumenty ze szpitala, tj. zaświadczenie o porodzie i akt urodzenia dziecka. Podanie o urlop macierzyński należy napisać w sytuacji, w której przyszła mama chce wykorzystać 6 tygodni przed porodem. Wniosek należy zanieść lub wysłać do pracodawcy również w sytuacji, w której kobieta przekazuje 6 tygodni urlopu macierzyńskiego dla ojca.
Jak długo jest płatny urlop macierzyński?
Długość płatnego urlopu macierzyńskiego w Polsce zależy od liczby dzieci urodzonych przy jednym porodzie. W przypadku jednego malucha będzie to 20 tygodni, przy dwóch 31 tygodni, a przy trojgu – 33 tygodnie. W przypadku czwórki dzieci będzie to aż 35 tygodni.
Jak działa urlop macierzyński?
Urlop macierzyński przysługuje z mocy prawa i nie trzeba składać specjalnego wniosku. Pozostałe formalności, które należy załatwić, dotyczą wymiaru zasiłku macierzyńskiego, który może wynosić 100% lub 80% (ta druga wersja jest korzystniejsza, gdy matka planuje po urlopie macierzyńskim wykorzystać urlop rodzicielski).
Ile wynosi urlop rodzicielski dla matki?
Urlop rodzicielski w Polsce przysługuje zarówno matkom, jak i ojcom. Oboje rodzice mają prawo do 41 tygodni urlopu w przypadku urodzenia jednego dziecka albo 43 tygodnie w przypadku bliźniąt lub większej liczby dzieci.
Urlop rodzicielski można wykorzystać w całości lub w częściach. Możliwe jest również przekazanie części swojego urlopu drugiemu rodzicowi. Istnieje jednak obowiązek wykorzystania 9 tygodni urlopu rodzicielskiego przez każde z rodziców. Tej części urlopu nie można przekazać drugiej osobie.
Jaka jest różnica między urlopem macierzyńskim a rodzicielskim?
Urlop macierzyński przysługuje wyłącznie matce dziecka, natomiast urlop rodzicielski może być wykorzystany przez oboje rodziców (łącznie lub osobno).
Urlop macierzyński przysługuje każdej pracownicy, która urodziła dziecko, niezależnie od formy zatrudnienia (jednak musi to być umowa o pracę, a nie umowa cywilnoprawna). Urlop rodzicielski z kolei przysługuje obojgu rodzicom dziecka na podobnych zasadach.
W czasie urlopu macierzyńskiego pracownica otrzymuje zasiłek macierzyński, który jest wypłacany przez ZUS i wynosi 100% podstawy wymiaru zasiłku. W czasie urlopu rodzicielskiego przyznawany jest zasiłek rodzicielski, który również wypłaca ZUS, ale wynosi on 70% podstawy wymiaru zasiłku. Można też złożyć wniosek o wyrównanie wymiaru zasiłku macierzyńskiego i rodzicielskiego do 80%.
Kto płaci za urlop macierzyński?
Za urlop macierzyński w Polsce płaci Zakład Ubezpieczeń Społecznych (ZUS). Pracownica otrzymuje zasiłek macierzyński, który jest wypłacany z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.
Urlop wypoczynkowy a urlop macierzyński?
Urlop macierzyński i urlop wypoczynkowy to niezależne od siebie uprawnienia pracownicze. Urlop macierzyński nie ma wpływu na wymiar urlopu wypoczynkowego. Po zakończeniu urlopu macierzyńskiego i rodzicielskiego można dodatkowo wykorzystać urlop wypoczynkowy.
