Każdy pracownik zatrudniony na podstawie umowy o pracę w Polsce ma prawo do skorzystania z tzw. urlopu na żądanie. Jest to szczególna forma urlopu wypoczynkowego, którą można wykorzystać w nagłych oraz nieprzewidzianych sytuacjach życiowych. Sprawdź, kiedy, w jakim wymiarze i na jakich zasadach można skorzystać z tego przywileju.
Czym jest urlop na żądanie? Co mówi Kodeks pracy?
Urlop na żądanie to szczególna forma urlopu wypoczynkowego, która pozwala pracownikowi – zatrudnionemu na podstawie umowy o pracy – na wzięcie wolnego z dnia na dzień, bez konieczności wcześniejszego planowania i uzgadniania terminu z pracodawcą. Zgodnie z art. 167 ust. 2 Kodeksu pracy „Pracodawca jest obowiązany udzielić na żądanie pracownika i w terminie przez niego wskazanym nie więcej niż 4 dni urlopu w każdym roku kalendarzowym. Pracownik zgłasza żądanie udzielenia urlopu najpóźniej w dniu jego rozpoczęcia”.
Polskie prawo jasno określa warunki korzystania z urlopu na żądanie i gwarantuje pracownikom pewną elastyczność w planowaniu czasu wolnego. Pracownik sam decyduje o tym, kiedy chce skorzystać z dni wolnych, pod warunkiem że zgłosi to najpóźniej w dniu rozpoczęcia urlopu. Natomiast pracodawca nie może odmówić udzielenia urlopu na żądanie, jeśli pracownik spełni formalności związane ze zgłoszeniem.
Urlop na żądanie jest częścią urlopu wypoczynkowego, a zatem za czas jego trwania pracownikowi przysługuje wynagrodzenie w wysokości 100% jego normalnej pensji. Oznacza to, że w okresie korzystania z urlopu na żądanie pracownik otrzymuje takie samo wynagrodzenie, jak gdyby przebywał na „zwykłym” urlopie wypoczynkowym.
Kto może skorzystać z urlopu na żądanie?
Prawo do urlopu na żądanie przysługuje każdemu pracownikowi zatrudnionemu na podstawie umowy o pracę, niezależnie od wymiaru etatu, stażu pracy czy formy zatrudnienia (umowa na czas nieokreślony lub określony). Nie ma znaczenia również, czy pracownik jest zatrudniony u jednego, czy u kilku pracodawców – limit 4 dni w roku kalendarzowym dotyczy łącznie wszystkich pracodawców.
Z urlopu na żądanie nie mogą korzystać osoby zatrudnione na podstawie umów cywilnoprawnych, takich jak umowa zlecenie lub umowa o dzieło.
Z jakich powodów można wziąć urlop na żądanie?
Urlop na żądanie służy przede wszystkim do reagowania na nieprzewidziane sytuacje. Kodeks pracy nie precyzuje, w jakich dokładnie sytuacjach pracownik może skorzystać z tego przywileju. Nie trzeba podawać konkretnego powodu, zgłaszając urlop na żądanie, a pracodawca nie powinien pytać o powód skorzystania z urlopu.
Typowe sytuacje, w których pracownicy korzystają z urlopu na żądanie, to:
- nagła choroba – własna lub członka rodziny;
- awaria samochodu lub innego środka transportu, która uniemożliwia dotarcie do pracy;
- nieprzewidziane problemy techniczne w domu – awaria prądu, zalanie mieszkania;
- pilne sprawy urzędowe;
- potrzeba opieki nad dzieckiem z powodu nagłej choroby lub zamknięcia żłobka/przedszkola;
- inna nagła sytuacja życiowa wymagająca natychmiastowej reakcji.
Ile dni urlopu na żądanie przysługuje?
Zgodnie z przepisami Kodeksu pracy każdy pracownik ma prawo do wykorzystania maksymalnie 4 dni urlopu na żądanie w ciągu roku kalendarzowego. Nie ma znaczenia, czy dni te zostaną wykorzystane jednorazowo, czy podzielone na kilka krótszych okresów. Pracownik może zatem wziąć np. 4 dni pod rząd lub skorzystać z pojedynczych dni wolnych w różnych terminach.
Jak zgłosić urlop na żądanie?
Kodeks pracy nie precyzuje konkretnej formy, w jakiej pracownik powinien zgłosić chęć skorzystania z urlopu na żądanie. Może to zrobić telefonicznie, mailowo, wysyłając SMS-a lub nawet ustnie. Ważne, aby poinformował pracodawcę o tym najpóźniej w dniu rozpoczęcia takiego urlopu. Pamiętaj, że pracodawcy bardzo często określają preferowany sposób zgłaszania urlopu na żądanie w regulaminie pracy, dlatego dokładnie przeczytaj ten dokument, aby uniknąć nieporozumień.
Jeśli pracodawca wymaga złożenia wniosku, powinien on zawierać co najmniej następujące informacje:
- imię i nazwisko pracownika;
- datę lub daty, na które pracownik wnioskuje o urlop na żądanie;
- podpis pracownika;
- wniosek taki może być złożony w formie papierowej lub elektronicznej, w zależności od ustaleń w regulaminie pracy. Warto pamiętać, że niezależnie od formy, musi on zostać złożony najpóźniej w dniu rozpoczęcia urlopu na żądanie.
Przeczytaj również: Ile dni wolnego za oddanie krwi? Przywileje dla krwiodawców
Czy pracodawca może odmówić udzielenia urlopu na żądanie?
Choć Kodeks pracy nakłada na pracodawcę obowiązek udzielenia pracownikowi urlopu na żądanie, orzecznictwo sądowe dopuszcza możliwość odmowy w wyjątkowych sytuacjach.
Pracodawca może odmówić, jeśli:
- skorzystanie z urlopu na żądanie w danym terminie stanowiłoby nadużycie prawa przez pracownika, np. w celu sparaliżowania pracy zakładu pracy;
- nieobecność pracownika w pracy w danym dniu mogłaby zagrozić normalnemu funkcjonowaniu przedsiębiorstwa ze względu na wyjątkowe okoliczności, takie jak istotne braki kadrowe, ważne obowiązki służbowe pracownika czy konieczność natychmiastowego usunięcia awarii.
Zobacz także: Wniosek o urlop ojcowski – jak wygląda i co zawiera?
Jakie konsekwencje grożą za nieusprawiedliwioną nieobecność?
Niestawiennictwo w pracy bez uprzedniego zgłoszenia urlopu na żądanie może zostać uznane za nieusprawiedliwioną nieobecność. W takiej sytuacji pracodawca może wyciągnąć wobec pracownika konsekwencje dyscyplinarne, łącznie z rozwiązaniem umowy o pracę bez wypowiedzenia z powodu ciężkiego naruszenia podstawowych obowiązków pracowniczych.
Dlatego niezwykle ważne jest, aby pracownik pamiętał o terminowym zgłoszeniu urlopu na żądanie, zgodnie z obowiązującymi u danego pracodawcy zasadami. Pozwoli to uniknąć niepożądanych konsekwencji i zachować dobre relacje z pracodawcą.
Czy urlop na żądanie jest wliczany do urlopu wypoczynkowego?
Urlop na żądanie to rodzaj urlopu wypoczynkowego, a więc jest on wliczany do ogólnego wymiaru urlopu wypoczynkowego przysługującego pracownikowi w danym roku. Oznacza to, że jeśli pracownik wykorzysta np. 4 dni urlopu na żądanie, to jego łączny urlop wypoczynkowy w tym roku zostanie pomniejszony o te 4 dni.
Czy w 2024 roku zmieniły się zasady dotyczące urlopu na żądanie?
Jedną z proponowanych modyfikacji, o których dyskutowali politycy, miała być konieczność zgłoszenia pracodawcy chęci skorzystania z urlopu na żądanie przynajmniej na 24 godziny przed jego rozpoczęciem. Oznaczałoby to odejście od obecnie obowiązującej zasady, zgodnie z którą pracownik może poinformować o urlopie na żądanie tego samego dnia rano. Jednak do tej pory rząd nie wprowadził żadnych zmian, więc w kwestii udzielania urlopu wypoczynkowego obowiązują przepisy Kodeksu pracy.
FAQ – najczęściej zadawane pytania
Czy urlop na żądanie jest płatny?
Tak, urlop na żądanie jest płatny w 100%. Chociaż jest to część Twojego ogólnego urlopu wypoczynkowego, za każdy dzień urlopu na żądanie przysługuje Ci takie samo wynagrodzenie, jakie otrzymujesz za zwykły dzień pracy.
Kiedy należy zgłosić wniosek o urlop na żądanie?
Kodeks pracy stanowi, że pracownik powinien zgłosić żądanie udzielenia urlopu najpóźniej w dniu rozpoczęcia takiego urlopu. Orzecznictwo sądowe precyzuje jednak, że wniosek ten należy złożyć do momentu, w którym pracownik powinien rozpocząć pracę zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy. Oznacza to, że nie można zgłosić urlopu na żądanie np. o godz. 17:00, jeśli pracownik miał stawić się w pracy o godz. 8:00 tego samego dnia.
Czy urlop na żądanie przechodzi na kolejny rok?
Urlop na żądanie nie przechodzi automatycznie na kolejny rok kalendarzowy. Oznacza to, że niewykorzystane w danym roku dni urlopu na żądanie przepadają i nie mogą być wykorzystane w następnym roku. Pracownik traci wówczas prawo do tych dni, a nie może ich „zaoszczędzić” na przyszłość.
Czy urlop na żądanie przysługuje podczas okresu próbnego?
Tak, urlop na żądanie przysługuje również pracownikom zatrudnionym na okresie próbnym. Mimo iż okres próbny to czas, w którym pracodawca i pracownik nie wiedzą jeszcze, czy współpraca będzie kontynuowana, to pracownik zatrudniony na takiej podstawie ma takie same prawa jak pracownik zatrudniony na czas nieokreślony.
