Urlop ojcowski to uprawnienie przysługujące pracownikom, którzy zostali rodzicami. Ten specjalny rodzaj urlopu umożliwia ojcom spędzenie cennego czasu z nowo narodzonym lub adoptowanym dzieckiem i ma na celu wzmocnienie więzi rodzinnych i ułatwienie adaptacji do nowej roli. Jednak w ostatnim czasie wprowadzono szereg zmian w przepisach dotyczących urlopu ojcowskiego, które znacząco wpływają na to, kto może z niego skorzystać i na jakich warunkach. Sprawdź, co warto wiedzieć na ten temat!
Urlop ojcowski – czym jest? Czym się różni od urlopu tacierzyńskiego?
Choć oba rodzaje urlopów są związane z narodzinami dziecka i przysługują ojcu, urlop tacierzyński i ojcowski to dwie różne sprawy. Ten pierwszy to część urlopu macierzyńskiego, którą matka może przenieść na ojca dziecka. Celem jest tutaj zapewnienie elastyczności w organizacji opieki nad dzieckiem w pierwszych miesiącach życia i podjęcie aktywności zawodowej przez matkę – dlatego czas trwania zależy od tego, z jakiej część urlopu macierzyńskiego ona zrezygnuje. Aby skorzystać z tej możliwości, matka musi złożyć wniosek o przeniesienie części urlopu na drugiego rodzica.
Urlop ojcowski to odrębne świadczenie dla ojców, które jest niezależne od decyzji matki i przysługującego jej urlopu. Głównym celem jest umożliwienie ojcu aktywnego uczestnictwa w opiece nad noworodkiem lub niemowlęciem w pierwszych dniach lub miesiącach życia. Skorzystanie z tego przywileju nie niesie żadnych komplikacji formalnych, ponieważ wymaga wyłącznie złożenia wniosku do pracodawcy.
Co ważne, pracownik ojciec może skorzystać zarówno z urlopu ojcowskiego, jak i z urlopu tacierzyńskiego. Oznacza to, że może on połączyć te dwa uprawnienia i w ten sposób wydłużyć czas spędzony z dzieckiem.
Warto podkreślić, że urlop ojcowski jest płatny. Oznacza to, że za czas spędzony z nowo narodzonym lub niedawno przysposobionym dzieckiem ojciec otrzyma wynagrodzenie. Jego wysokość wynosi 100% przeciętnego wynagrodzenia za ostatnie 12 miesięcy. Wypłacane jest ono przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych (ZUS).
Przeczytaj również: Urlop opiekuńczy na dziecko w 2024 roku: jak złożyć wniosek i co warto wiedzieć?
Kto jest uprawniony do urlopu ojcowskiego?
Prawo do urlopu ojcowskiego przysługuje wyłącznie pracownikom, którzy zostali ojcami. Oznacza to, że z tego uprawnienia nie mogą skorzystać osoby zatrudnione na podstawie umów cywilnoprawnych, takich jak umowa-zlecenie czy umowa o dzieło. Urlop ojcowski jest bowiem ściśle związany ze stosunkiem pracy i może być udzielany jedynie pracownikom, którzy podlegają zasadom kodeksu pracy.
Co ważne, urlop ojcowski przysługuje zarówno ojcu biologicznemu, jak i adopcyjnemu. Oznacza to, że pracownik, który przysposobił dziecko – również nastoletnie – ma takie samo prawo do tego świadczenia, jak ojciec biologiczny. Jedynym warunkiem jest, aby dziecko nie ukończyło 14. roku życia w momencie uprawomocnienia się postanowienia sądu o przysposobieniu.
Warto podkreślić, że urlop ojcowski jest uprawnieniem całkowicie niezależnym od sytuacji matki dziecka. Oznacza to, że pracownik ojciec może skorzystać z niego nawet wtedy, gdy matka nie jest zatrudniona i nie może korzystać z urlopów związanych z macierzyństwem.
Urlop ojcowski – ile dni przysługuje?
Zgodnie z obowiązującymi przepisami urlop ojcowski przysługuje w wymiarze do 2 tygodni. Oznacza to, że pracownik ojciec może wykorzystać maksymalnie 14 dni kalendarzowych na opiekę nad dzieckiem.
Urlop ojcowski może być wykorzystany: jednorazowo, w całości, lub w dwóch częściach, z których każda nie może być krótsza niż 7 dni. Warto podkreślić, że długość urlopu ojcowskiego nie zależy od liczby dzieci. Oznacza to, że w przypadku urodzenia bliźniaków lub adopcji rodzeństwa pracownik ojciec nadal ma prawo do 2 tygodni urlopu.
Urlop ojcowski – ile czasu na wykorzystanie?
Kluczowym kryterium warunkującym prawo do urlopu ojcowskiego jest wiek dziecka. Przepisy kodeksu pracy wymieniają dwa okresy, w których urlop ten może być wykorzystany:
- Dla dzieci biologicznych:
- do ukończenia przez dziecko 12. miesiąca życia.
- Dla dzieci przysposobionych:
- do upływu 12 miesięcy od dnia uprawomocnienia się postanowienia orzekającego przysposobienie dziecka;
- jednak nie dłużej niż do ukończenia przez dziecko 14. roku życia.
Oznacza to, że pracownik ojciec musi złożyć wniosek o urlop ojcowski i wykorzystać go w ciągu 12 miesięcy od narodzin dziecka lub 12 miesięcy od uprawomocnienia się decyzji adopcyjnej, w zależności od sytuacji.
Warto zwrócić uwagę, że w przypadku dzieci urodzonych lub przysposobionych przed 26 kwietnia 2023 roku obowiązuje dłuższy – 24-miesięczny okres, w którym można skorzystać z urlopu ojcowskiego.
Wniosek o urlop ojcowski – jak powinien wyglądać?
Aby otrzymać urlop ojcowski, pracownik ojciec musi złożyć pisemny wniosek do swojego pracodawcy. Wniosek ten może mieć formę papierową lub elektroniczną i musi zostać złożony w terminie nie krótszym niż 7 dni przed planowanym rozpoczęciem urlopu.
We wniosku należy wskazać:
- imię i nazwisko pracownika;
- okres, na który ma być udzielony urlop ojcowski w całości lub części.
Do wniosku należy dołączyć następujące dokumenty:
- odpis skrócony aktu urodzenia dziecka lub zagraniczny dokument potwierdzający urodzenie dziecka;
- w przypadku adopcji – kopię prawomocnego postanowienia sądu o przysposobieniu dziecka;
- oświadczenie pracownika, czy korzystał wcześniej z urlopu ojcowskiego lub jego części.
Pracodawca jest zobowiązany uwzględnić wniosek pracownika i udzielić mu urlopu ojcowskiego zgodnie z jego żądaniem.
Zobacz, jak powinien wyglądać wniosek o udzielenie urlopu ojcowskiego.
Czy pracodawca może odmówić udzielenia urlopu ojcowskiego?
Urlop ojcowski to uprawnienie ustawowe, które przysługuje ojcu dziecka zatrudnionemu na podstawie umowy o pracę i którego pracodawca ma obowiązek udzielić. Pracownik musi tylko złożyć wniosek o udzielenie urlopu na 7 dni przed jego planowanym rozpoczęciem.
Odmowa ze strony pracodawcy jest traktowana jako naruszenie przepisów prawa i wiąże się z poważnymi konsekwencjami – pracownik może złożyć skargę do Państwowej Inspekcji Pracy (PIP), która może nałożyć na pracodawcę karę pieniężną lub dochodzić swoich praw na drodze sądowej.
Ochrona pracownika podczas urlopu ojcowskiego
Pracownik korzystający z urlopu ojcowskiego podlega szczególnej ochronie prawnej. W tym okresie pracodawca nie może wypowiedzieć ani rozwiązać umowy o pracę. Niezgodne z prawem będzie również prowadzenie przygotowań do wypowiedzenia lub rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia.
Jedynym wyjątkiem, gdy pracodawca może rozwiązać umowę o pracę z pracownikiem ojcem, jest sytuacja, gdy dopuszczalne byłoby rozwiązanie umowy bez wypowiedzenia z winy pracownika (tzw. zwolnienie dyscyplinarne). Dodatkowo w takim przypadku wymagana jest zgoda zakładowej organizacji związkowej.
Po zakończeniu urlopu ojcowskiego pracodawca jest zobowiązany dopuścić pracownika do pracy na dotychczasowym stanowisku. Jeśli nie jest to możliwe, musi zapewnić mu stanowisko równorzędne, na warunkach nie mniej korzystnych niż przed urlopem.
Urlop ojcowski a działalność gospodarcza
Warto podkreślić, że urlop ojcowski przysługuje wyłącznie pracownikom, a nie osobom prowadzącym działalność gospodarczą. Oznacza to, że przedsiębiorcy nie mogą skorzystać z tego uprawnienia.
Jeśli przedsiębiorca jest jednocześnie zatrudniony na podstawie umowy o pracę, to w takim przypadku może on ubiegać się o urlop ojcowski. Musi on jednak pamiętać, że urlop ten może być wykorzystany tylko w ramach stosunku pracy, a nie w prowadzonej przez siebie działalności gospodarczej.
Urlop ojcowski a urlop rodzicielski
Urlop ojcowski jest odrębnym uprawnieniem od urlopu rodzicielskiego. Urlop rodzicielski przysługuje obojgu rodzicom, niezależnie od ich płci, i może być wykorzystany w całości lub w częściach przez matkę lub ojca dziecka.
Pracownik ojciec może zatem skorzystać zarówno z urlopu ojcowskiego, jak i z urlopu rodzicielskiego. Oznacza to, że może on łączyć te dwa uprawnienia i w ten sposób elastycznie organizować opiekę nad dzieckiem.
FAQ – najczęściej zadawane pytania
Czy muszę wykorzystać cały urlop ojcowski?
Nie, urlop ojcowski nie musi być wykorzystany w całości. Pracownik ma prawo zdecydować, czy chce skorzystać z całego przysługującego mu urlopu, czy tylko z jego części.
Czy mogę podzielić urlop ojcowski na części?
W większości przypadków urlop ojcowski można podzielić na części. Oznacza to, że pracownik może wykorzystać go w kilku – najczęściej w dwóch – krótszych okresach.
Czy urlop ojcowski jest płatny?
Tak, urlop ojcowski jest płatny. Wysokość wynagrodzenia za czas urlopu ojcowskiego jest określona w przepisach prawa pracy danego kraju.
Jakie dokumenty są potrzebne do złożenia wniosku o urlop ojcowski?
Aby złożyć wniosek o urlop ojcowski, zazwyczaj wymagane jest przedstawienie pracodawcy aktu urodzenia dziecka oraz własnoręcznie napisanego wniosku. Można go złożyć w formie papierowej lub elektronicznej.
Czy mogę połączyć urlop ojcowski z innym rodzajem urlopu?
Tak, w niektórych przypadkach możliwe jest połączenie urlopu ojcowskiego z innym rodzajem urlopu, np. urlopem wypoczynkowym czy tacierzyńskim. W ten sposób ojciec może wydłużyć czas spędzony z dzieckiem. Warunki takiego połączenia są określone w przepisach prawa pracy.
Czy urlop ojcowski przysługuje również ojcom dzieci adoptowanych?
Tak, w większości przypadków – gdy dziecko nie ukończyło jeszcze 14 lat – urlop ojcowski przysługuje również ojcom dzieci adoptowanych na takich samych zasadach, jak ojcom dzieci biologicznych.
Co zrobić, jeśli pracodawca nie chce udzielić mi urlopu ojcowskiego?
Jeśli pracodawca odmówi udzielenia urlopu ojcowskiego, mimo że pracownik ma do niego prawo na podstawie przedstawionych dokumentów, pracownik może złożyć skargę do Państwowej Inspekcji Pracy lub sądu pracy.
